Met het aannemen van de novelle bij de Asielnoodmaatregelenwet heeft de Tweede Kamer bewust ingestemd met de strafbaarstelling van ongedocumenteerde mensen én met het risico dat hulpverleners strafbaar blijven. Wat door het kabinet werd gepresenteerd als een verzachting, blijkt niets anders dan een politiek rookgordijn. De kern van de wet is onveranderd: mensen zonder papieren worden gecriminaliseerd en iedereen die hen helpt, loopt juridisch gevaar. Dat is onacceptabel.
“Dat de novelle is aangenomen, is echt een moreel dieptepunt,” zegt Erik Rouw, directeur-bestuurder van ASKV. “Er wordt gedaan alsof het normaal is om mensen zonder papieren als criminelen te behandelen en om hulp aan hen potentieel te bestraffen. Dat is het niet. Het is hard, onrechtvaardig en staat haaks op alles waar wij voor staan. Wij blijven mensen helpen en nemen onze verantwoordelijkheid, wat de politiek ook besluit.”
Tijdens het debat van afgelopen maandag bleef minister Van Weel volharden in de stelling dat hulpverleners niet strafbaar zijn. Die stelligheid betwisten wij ten zeerste. ASKV heeft hierover gesproken met meerdere onafhankelijke juridische experts. Zij wijzen erop dat de novelle de bevoegdheid van het Openbaar Ministerie om tot vervolging over te gaan ongemoeid laat. In de praktijk zal het OM vast terughoudend zijn, maar terughoudendheid is geen garantie voor de toekomst. Vervolging van hulpverleners blijft juridisch mogelijk.
Ook de PVV maakte er geen geheim van dat deze wet niet bedoeld is als sluitstuk, maar als opstap. Illegaal verblijf zal een misdrijf zijn, hulp moet worden ontmoedigd, zorgverleners en gemeenten moeten gaan melden, en wie toch opvang biedt, ondermijnt het beleid. Aldus mevrouw Vondeling in het debat. En toch stemt het CDA in. Daarmee legitimeren zij een wet die door de indiener zelf (de PVV) wordt gepresenteerd als te mild, te voorzichtig en vooral: nog niet af. Wie denkt dat het hierbij blijft, heeft ofwel niet geluisterd, of kijkt bewust de andere kant op.
Het CDA presenteert deze wet als een gerichte maatregel tegen een kleine groep ‘uitgeprocedeerde’ asielzoekers die niet zouden meewerken aan vertrek. Die beperking staat niet in de nieuwe wet. De strafbaarstelling geldt voor iedere meerderjarige persoon die weet of moet vermoeden dat zijn verblijf niet rechtmatig is. De wet maakt geen onderscheid naar asielprocedure, terugkeerperspectief of verwijtbaarheid. Wat politiek als smal wordt geframed, is juridisch breed en ongericht. Dat is een ernstige zaak, want in een rechtsstaat moet de wettekst zelf duidelijk maken wie strafbaar is – niet het debat eromheen.
De gevolgen van strafbaarstelling zijn nu al reëel en voelbaar. ASKV ziet dat mensen zonder papieren zich verder terugtrekken uit de samenleving. Ze durven minder vaak naar de dokter, houden kinderen thuis van school en melden uitbuiting of geweld niet meer. Dat is een moreel verwerpelijke situatie.
De strijd is hiermee niet voorbij. Nu ligt de verantwoordelijkheid bij de Eerste Kamer. ASKV roept senatoren op om deze wet niet te laten passeren en een duidelijke grens te trekken: het criminaliseren van mensen zonder papieren hoort niet thuis in een rechtsstaat.