De novelle van minister Van Weel bij de Asielnoodmaatregelenwet wordt gepresenteerd als de oplossing voor de zorgen over de strafbaarstelling van onrechtmatig verblijf. Maar de novelle verandert niets aan de kern van het probleem. De strafbaarstelling blijft gewoon bestaan en daardoor blijven de schadelijke gevolgen voor mensen, voor organisaties in de uitvoering en voor de samenleving als geheel intact.
De Raad van State waarschuwt dat het wetsvoorstel om illegaal verblijf strafbaar te maken problemen veroorzaakt voor hulpverleners. Volgens de hoogste adviseur van de regering werkt het strafrecht simpelweg niet op de manier die de minister nu voorstelt. Als je illegaal verblijf strafbaar maakt als misdrijf, worden mensen die helpen automatisch meegezogen, tenzij je het systeem grondig aanpast. Dat gebeurt in de novelle niet.
De minister zegt dat hij hulpverlening niet strafbaar wíl maken en dat daarom de persoon zelf strafbaar is, en niet degene die helpt. Daarmee gaat hij volledig voorbij aan de kern van de kritiek. Opvallend is dat de minister uiteindelijk suggereert dat rechters eventuele problemen maar moeten oplossen. Met andere woorden: het kabinet kiest bewust voor een onduidelijke en risicovolle constructie en schuift de gevolgen door naar de praktijk. Waar de Raad eigenlijk zegt: “Dit werkt zo niet in het strafrecht, doe het niet”, zegt de minister: “We doen het tóch.”
ASKV ziet in de praktijk dat de angst onder mensen zonder papieren al groot is. Ze durven minder snel naar de dokter, houden vaker hun kinderen thuis van school en melden misbruik of geweld minder. Gemeenten, politie en zorginstellingen vrezen dezelfde terugtrekking. Het kabinet zegt dat toegang tot onderwijs, zorg en politie ‘gewaarborgd’ blijft, maar dit gaat volledig voorbij aan een fundamenteel punt: mensen moeten zich veilig voelen om die rechten te gebruiken. Je kunt niet enerzijds zeggen dat voorzieningen formeel toegankelijk zijn en anderzijds een wet invoeren die mensen bang maakt om nog contact te zoeken. Daarmee worden de zorgen van professionals en betrokken organisaties volledig genegeerd.
Ook organisaties die het beleid uitvoeren, zijn glashelder. Nota bene de Dienst Terugkeer en Vertrek kent geen enkel onderzoek dat laat zien dat strafbaarstelling zorgt voor meer terugkeer – volgens hen werkt het juist averechts. De Dienst Justitiële Inrichtingen zegt dat er tot 2030 geen capaciteit is voor de detentie van mensen zonder papieren. Politie en gemeenten merken op dat strafbaarstelling juist leidt tot meer onderduiken, meer uitbuiting en meer onveiligheid.
“Deze novelle is geen verbetering van de wet, maar een doekje voor het bloeden,” zegt Erik Rouw, directeur-bestuurder van ASKV. “De minister doet alsof hij het probleem oplost, maar laat de schadelijkste maatregel gewoon bestaan. De strafbaarstelling creëert angst, maakt mensen kwetsbaarder en zorgt voor minder veiligheid. Het is niet alleen onmenselijk, maar ook onuitvoerbaar en werkt precies averechts.”
ASKV wijst erop dat ook internationale organisaties, zoals het VN-Comité voor Economische, Sociale en Culturele Rechten, Nederland recent hebben gevraagd om te stoppen met wetten die mensen zonder papieren criminaliseren. De novelle verandert niets aan die kritiek.
ASKV roept Kamerleden daarom op om door deze schijnoplossing heen te kijken. De zogenaamde ‘uitzondering’ voor hulpverleners verandert niets aan het fundamentele probleem: strafbaarstelling blijft schadelijk en ineffectief. Wie veiligheid, rechtvaardigheid en bescherming van mensen serieus neemt, moet de criminalisering van mensen zonder verblijfspapieren volledig van tafel halen.