4 april 2024
Het zijn politiek onzekere tijden. Als werkveld staat ons een hoop te wachten. Om deze reden organiseerde het ASKV op vrijdag 15 maart het event ‘De toekomst van ongedocumenteerden’. Want hoe zit het eigenlijk met de toekomst van ongedocumenteerden in Nederland en Europa?
Na een welkom van Erik Rouw, directeur-bestuurder van het ASKV, neemt schrijver (van het boek ‘Verzet’) en journalist Chris Keulemans de microfoon over. Als moderator van de dag leidt hij de bezoekers door het programma en gaat hij het gesprek aan met de verschillende sprekers. Via Mentimeter kunnen bezoekers tijdens het event vragen stellen aan de sprekers.
Deze wetswijzigingen staan ons allemaal te wachten in Europa
Met Europarlementariër Tineke Strik
Als Europarlementariër maakt Tineke Strik alle veranderingen op Europees gebied van dichtbij mee. In vogelvlucht neemt ze de zaal mee in de verschillende nieuwe richtlijnen en verordeningen, zoals in het nieuwe Europese asiel- en migratiepact en de gewijzigde faciliteringsrichtlijn. En deze wijzigingen zijn helaas niet mals.
Hieronder staan kort een aantal wijzigingen met de bijbehorende implicaties.
Het nieuwe asiel- en migratiepact
Het nieuwe asiel- en migratiepact bestaat uit een aantal nieuwe verordeningen, zoals o.a. een nieuwe screeningverordening, een asielprocedureverordening en een nieuwe crisis- en overmachtverordening. De screeningverordening en de asielprocedureverordening betekenen feitelijk detentie aan de grenzen van Europa, aangezien asielzoekers aan de grens moeten blijven totdat hun procedure is afgehandeld. Deze asielgrensprocedure duurt maximaal twaalf weken, maar kan echter verlengd worden als sprake is van crisissituaties als gevolg van de nieuwe crisis- en overmachtverordening.
Naar verwachting zal de definitieve vaststelling van alle verordeningen uit het pact in de zomer van 2024 plaatsvinden. De implementatie van de maatregelen uit het pact in nationale wetgeving moet dan twee jaar later klaar zijn, in de zomer van 2026.
De nieuwe faciliteringsrichtlijn
Naast het pact is er eind 2023 ook een nieuwe faciliteringsrichtlijn (Facilitation Directive) vastgesteld door de Europese Commissie. Hierin staat een verplichte strafbaarstelling voor hulp bij illegale binnenkomst, doorreis of verblijf als het gaat om financiële voordelen of risico’s voor betrokkenen Ook moet ‘instignatie’ van illegale binnenkomst, doorreis of verblijf bestraft worden. Er is weliswaar een humanitaire clausule opgenomen, maar die staat alleen in de preambule en niet in de wetstekst. De faciliteringsrichtlijn zorgt er dus voor dat het organiseren van humanitaire hulp, en ook hulp die betaald wordt zoals door taxichauffeurs straks strafbaar kan zijn. De definities die de richtlijn geeft zijn heel breed, waardoor lidstaten veel ruimte krijgen voor een eigen interpretatie.
In het Europees Parlement heeft Tineke gevraagd om een Impact Assessment en in Nederland heeft Farah Karimi van GroenLinks in de Eerste Kamer gevraagd om een behandelvoorbehoud bij de faciliteringsrichtlijn. De verwachting is dat dit de besluitvorming wel iets zal vertragen, tot na de Europese verkiezingen in juni, maar niet definitief kan tegenhouden.
Schengengrenscode
Daarnaast krijgen landen, als gevolg van de nieuwe Schengengrenscode, meer mogelijkheden om hun grenzen beperkt open te stellen en wordt de terugkeerrichtlijn aangescherpt
Dit brengen de wetswijzigingen allemaal teweeg
De strekking van het verhaal van Tineke Strik is somber. We krijgen in Europa te maken met snellere asielprocedures, waarbij detentie steeds meer de norm wordt. Oók bij het aanvragen van asiel.
Tineke Strik: “Er is een groter risico op terugkeer naar onveilige situaties en landen en er komen meer drempels voor hulpverleners. Criminalisering legaliseert de huidige praktijken en zal het ook alleen maar versterken.”
De Europese Raad zal rechtser worden en dat betekent we het vooral moeten hebben van het Europees Parlement. Maar hiervoor moet volgens Tineke Strik ook de publieke opinie veranderen. Hoe Nederland om zal gaan met alle wetswijzigingen is nog maar de vraag. Maar dat hulporganisaties de effecten ervan gaan ondervinden staat meer dan vast.
Wat er gebeurt in de landen om ons heen
Met Laetititia Van der Vennet, PICUM
Tijdens het tweede deel van de middag kijken we naar de landen om ons heen. Want hoe zit het eigenlijk met de positie van ongedocumenteerden in de rest van Europa? Laetitia Van der Vennet van PICUM neemt ons mee. Ze benadrukt de connectie tussen nationale en Europese politiek, want wijzigingen op Europees niveau hebben veel invloed op nationale wet- en regelgeving.
Maar allereerst reageert ze op het verhaal van Tineke Strik. Ze geeft aan dat we nog moeten afwachten wat het nieuwe akkoord concreet zal betekenen voor het werkveld in Nederland, maar dat ze wel veel negatieve ontwikkelingen voorziet. Denk hierbij aan de uitbreiding van detentie en het feit dat ongedocumenteerden die in Nederland leven ook in grensprocedures kunnen geplaatst worden indien ze niet kunnen bewijzen dat ze regulier de grens overstaken. Ook is er een vergroot risico op etnisch profileren door de nieuwe faciliteringsrichtlijn en de Schengengrenscode.
Daarna duiken we het beleid in andere landen in. Ze vertelt dat strafbaarstelling al twintig jaar in Europese wetgeving bestaat, maar dat een aantal lidstaten besloten het niet toe te passen. Zowel hulpverleners als migranten zelf worden dus al gecriminaliseerd in Europa. Breder ziet ze een shift naar Hostile Environment Policies in landen om ons heen, zoals Denemarken, Finland, het Verenigd Koninkrijk en Zweden. Dit zijn wijzigingen in beleid die gericht zijn op het zo onaantrekkelijk maken van je land als mogelijk.
Zweden wil bijvoorbeeld dat dokters en docenten ongedocumenteerde patiënten en leerlingen rapporteren. In Finland ligt een wetsvoorstel op tafel die het onmogelijk maakt voor mensen op andere gronden een vergunning aan te vragen als zij ooit asiel vroegen. De Britse overheid lanceerde een decennium geleden al hun Hostile Environment Policy. We kunnen in Nederland dus leren van Britse organisaties en hoe zij met dergelijk beleid omgaan.
Laetitia Van der Vennet: “Ik zie verschillende landen om ons heen een shift maken naar Hostile Environment Policies. Die landen zijn bezig om hun land zo onaantrekkelijk mogelijk te maken voor ongedocumenteerden en andere migranten, met schrijnende gevolgen.”
De herziene faciliteringsrichtlijn die in november voorgesteld werd en in de komende jaren onderhandeld zal worden, kan ervoor zorgen dat zowel hulporganisaties als migranten meer gecriminaliseerd zullen worden. Deze criminalisering kan zo ver gaan dat verhuurders, bakkers, chauffeurs en mensen die juridische informatie verschaffen aan migranten gecriminaliseerd kunnen worden.
Maar zover zijn we nog niet, zegt Laetitia. De voorgestelde faciliteringsrichtlijn moet nu nog onderhandeld worden door het Europees Parlement en de Europese Raad. Ngo’s kunnen die onderhandelingen nu nog proberen te beïnvloeden. Dit kan door Europarlementariërs en de Nederlandse overheid te overtuigen van het gevaar van het voorstel en het belang van hulp aan migranten door migranten zelf en door ngo’s.
En de rol van het Vluchtelingenverdrag en het Mensenrechtenverdrag? Zowel Tineke Strik als Laetitia van der Vennet vinden het absurd dat de nieuwe wetgeving finaal ingaat tegen deze verdragen.
Zo bereiden we ons in Nederland voor op wat er komen gaat
Een panelgesprek met gemeenten, ervaringsdeskundigen en het ASKV
Het verhaal van zowel Tineke Strik als Laetitia Van der Vennet komt hard aan. Een hoop is nog onzeker, maar dat ons veel te wachten staat is overduidelijk. Hoe anticiperen we ons op wat er komen gaat? En waar gaan en moeten we mee aan de slag? Hierover gaan we aan het einde van de middag in gesprek met wethouders Rachel Streefland (CU, Utrecht) en Rutger Groot Wassink (GL, Amsterdam), ervaringsdeskundigen Hidaya en Viktoria en Petra Schultz van het ASKV.
Ervaringsdeskundigen Hidaya en Viktoria trappen af. Hidaya heeft zeven jaar moeten wachten op een verblijfsvergunning. Als activiste met een groot netwerk om haar heen, voelde ze de woede bij anderen na de verkiezingsuitslag. Viktoria is staatloos en woont al twaalf jaar in Nederland. Ze spreekt zich uit over haar situatie, omdat ze merkt dat er veel onwetendheid is, vooral bij bedrijven. Wat we moeten doen volgens hen? Mensen blijven betrekken en onze stem echt laten horen.
Gemeente Utrecht en Amsterdam zijn eensgezind. Mensen zonder verblijfsvergunning niet meer helpen is geen optie. Zo zijn er in beide gemeente al gesprekken om te kijken hoe de LVV behouden kan worden als er minder financiering is van het rijk.
Rutger Groot Wassink, wethouder GL Amsterdam: “We moeten ons niet in de put laten praten. Ik zie optimisme en strijdbaarheid, want er is écht een groep in de samenleving die tegenwicht biedt. Op medemenselijkheid kun je meer mensen binnenhalen dan je denkt.”
Rachel Streefland vertelt dat Utrecht al eerder de samenwerking met andere partijen op heeft gezocht met de campagne geenstrafbaarstelling.nl, waarna Rutger Groot Wassink benadrukt dat strafbaarstelling al lang een politieke totempaal is, maar dat de prioriteit in de praktijk toch echt ergens anders ligt.
Volgens Petra Schultz van het ASKV moeten we hetzelfde doen als in 2011. Ook toen zocht het werkveld elkaar op om de krachten te bundelen met o.a. gemeenten en vakbonden. De komende tijd moeten we volgens haar gezamenlijk een vuist maken tegen strafbaarstelling, maar daarnaast ook niet vergeten te versterken wat er al is. In Duitsland is er ooit een wet, waarbij artsen een meldplicht hadden als ze ongedocumenteerden tegenkwamen, teruggedraaid door verzet. Verzet is en blijft altijd.
Een positieve noot
Zo eindigen we de middag met een positieve en hoopvolle noot. En niet alleen de sprekers, maar ook de bezoekers dragen hieraan bij. Via Mentimeter kan iedereen laten weten waar ze morgen mee aan de slag gaan. Van alles komt voorbij en mooie voorbeelden van acties passeren de revue. Strijdbaarheid voert inderdaad de boventoon. En we zijn er samen ook zeker klaar voor.
Dank allemaal voor jullie komst! Zien we jullie bij één van onze volgende events?